Türkiye Karbon Kredilendirme ve Denkleştirme Sistemi: Karbon Kredilerinin Emisyon Ticaret Sisteminde Kullanımı ve Turkuaz Kredi
- Goldstein Carbon
- 3 gün önce
- 9 dakikada okunur
Güncelleme tarihi: 1 saat önce
Türkiye, düşük karbonlu kalkınma hedefleri doğrultusunda hızlı ve kapsamlı bir dönüşüm sürecine girdi. İklim Kanunu ve Emisyon Ticaret Sistemi (ETS) mevzuat taslağının yayımlanmasının ardından, şimdi de Türkiye Karbon Kredilendirme ve Dengeleme Sistemi’ne ilişkin mevzuatın ilk taslağı kamuoyunun değerlendirmesine sunuldu.
Bu düzenleme, sadece bir yasal metin olmanın ötesinde, düşük karbonlu kalkınma vizyonunun somut bir bileşeni olarak karşımıza çıkıyor. Yönetmelik, Türkiye’nin uluslararası karbon piyasalarında aktif bir oyuncu olma iddiasını güçlendirirken, özel sektör ve proje geliştiricilere uluslararası standartlara kayıtlı projelerin Türk ETS’ye denkleştirilebilmesinin yasal metnini sunarken Ulusal Kayıt Sistemi ve Turkuaz Kredi tanıtımını da ilk kez yasal anlamda yapıyor.
Yeni yönetmeliğin temel amacı;
Karbon kredisi üretimi ve ticaretine yönelik kurumsal altyapıyı kurmak,
Ulusal ölçekte karbon denkleştirme mekanizmasını sistematik hale getirmek,
Türkiye sınırları içinde geliştirilen projelerin uluslararası piyasalarda geçerliliğini sağlamak,
Ve en önemlisi, sera gazı emisyonlarını azaltacak ya da giderecek yatırımları teşvik etmektir.
Ulusal kredi birimi olan Turkuaz Kredi’yi tanıtma
Yönetmelik metninde uygulamaların çerçevesi genel hatlarıyla çizilse de usul ve esaslar daha sonrasında yayınlanacaktır.
İçindekiler:
Tanımlar
Denkleştirme: Karbon kredilerinin, Türkiye Emisyon Ticaret Sistemi kapsamında yükümlülüklerin veya gönüllü taahhütlerin yerine getirilmesinde kullanılmasını ifade eder.
Geçerli Kılma ve Doğrulama (Validasyon ve Verifikasyon): Program/proje dokümanlarında beyan edilen uygulamalara, varsayımlara, sınırlamalara ve yöntemlere Türkiye Karbon Denkleştirme Sistemi gerekliliklerine göre makul bir seviyede yer verildiğini belirlemek amacıyla geçerli kılıcı kuruluş tarafından kapsamlı değerlendirme sürecini ve programa/projeye ait tarihsel veri ve bilgi içeren beyanın, maddi olarak doğru ve Türkiye Karbon Denkleştirme Sistemi gerekliliklerine uygun olduğunu belirlemek amacıyla doğrulayıcı kuruluşlar tarafından yapılan iş ve işlemlerdir.
Geçerli Kılıcı ve Doğrulayıcı Kuruluşlar: Bu Yönetmelik hükümlerini yerine getirmek için TÜRKAK tarafından akredite edilmiş ve sera gazı azaltımı veya giderimine ilişkin programların/projelerin geçerli kılınması ve doğrulanması konusunda yetkilendirilmiş kuruluşlar.
Gönüllü taahhütler: Gönüllülük esasına göre kurum, kuruluş, işletme veya şahısların karbon ayak izlerinin azaltımı veya giderimi için beyan ettikleri hedefleri ifade eder.
Karbon Kredilendirme Programları: Türkiye Karbon Denkleştirme Sistemi dışında Birleşmiş Milletler İklim Değişikliği Çerçeve Sözleşmesi (BMİDÇS) Temiz Kalkınma Mekanizması ve Paris Anlaşması’nın 6 ncı maddesi ile düzenlenen sistemler dahil, karbon kredisi üreten programların/projelerin uluslararası kabul görmüş ilkelere uygun şekilde tasarlanmasını, uygulanmasını, ölçülmesini ve doğrulanmasını sağlamak amacıyla çerçeve, kıstas ve metodoloji geliştiren devletlerin veya bağımsız kuruluşların yürüttüğü programlardır. (Örnek: Gold Standard, Verra, ICR vb.)
İtfa (Retirement): Bir karbon kredisinin bir daha takas edilememesi ve satılamaması amacıyla kayıt sisteminin itfa hesabına aktarılarak işlevsiz hale getirilmesidir.
İhraç (Issuance): Bir karbon projesinin doğrulama sürecinden başarıyla geçtikten sonra, proje adına karbon kredilerinin veya emisyon izinlerinin resmi olarak oluşturulması ve kaydedilmesi süreci.
Yetkilendirme Belgesi: Başkanlık tarafından verilen ve çifte sayım ilkesi gereği belgede belirtilen karbon kredisi miktarı kadar sera gazı emisyon azaltımının veya gideriminin ülkenin ulusal katkı beyanı kapsamındaki hedeflerinde kullanılmayacağını taahhüt eden belge.
Turkuaz Kredi Nedir?
TR KDS kapsamında üretilen karbon kredilerine “Turkuaz Kredi” adı veriliyor. Her bir Turkuaz Kredi, bir ton karbondioksit eşdeğeri sera gazı emisyonunu temsil ediyor. Bir programın/projenin “Turkuaz Kredi” üretebilmesi için:
1. Sürdürülebilir Kalkınma Amaçlarına Katkı Zorunluluğu: TR KDS kapsamında yer alan her proje veya programın, Birleşmiş Milletler Sürdürülebilir Kalkınma Amaçları'ndan (SKA) en az üçüne katkı sağlaması gerekmektedir. Bu hedeflerden biri mutlaka “İklim değişikliği ve etkileri ile mücadele için acilen eyleme geçmek” amacı olmalıdır.
2. Çift Sayımın ve Çift Finansmanın Önlenmesi:
Projeler, daha önce:
Paris Anlaşması’nın 6. maddesinde tanımlanan uluslararası karbon kredilendirme mekanizmaları,
Herhangi bir uluslararası karbon kredilendirme programı,
YEK-G (Yenilenebilir Enerji Kaynak Garanti) belgesi veya I-REC sertifikası,
Enerji niteliğine ilişkin başka herhangi bir sertifikasyon sistemi,
kapsamında karbon kredisi veya benzeri sertifika üretmemiş olmalıdır.
3. Bağımsız Doğrulama ve Geçerli Kılma Süreci: Projenin geçerli kılma (validation) ve doğrulama (verification) işlemleri aynı kuruluş tarafından gerçekleştirilmemelidir. Bu hüküm, süreçte bağımsızlığı ve güvenilirliği temin etmek amacıyla getirilmiştir.
Başkanlık, TSE ve TÜRKAK’ın Rolü
Türkiye Karbon Denkleştirme Sistemi (TR KDS), yalnızca emisyon azaltım projelerini kredilendirmekle sınırlı olmayan; metodolojiden doğrulamaya, akreditasyondan piyasa itfasına kadar bütüncül bir yönetişim modeli sunuyor.
Sistemin şeffaf, güvenilir ve sürdürülebilir bir yapıda işletilebilmesi için üç ana kurumsal aktör tanımlanmıştır:
Başkanlık (İklim Değişikliği Başkanlığı), (Stratejik Yönlendirme)
Türk Standartları Enstitüsü (TSE), (Operasyonel Uygulama)
Türk Akreditasyon Kurumu (TÜRKAK), (Kalite Güvencesi ve Denetim)
Başkanlık
Başkanlık, TR KDS’nin güvenilirliğini ve Yönetmeliğe uygunluğunu sağlamak amacıyla, program/proje süreçlerini gerekli bulduğu durumlarda inceleyen ve sistemin stratejik uyumunu gözeten ana aktördür. Görev ve yetkileri şu şekilde özetlenebilir:
Metodoloji Geliştirme Taleplerini Tetikleyen Otorite: Başkanlık, Türkiye’nin öncelikli karbon azaltım alanları doğrultusunda metodoloji geliştirilmesi için TSE’ye resmi talepte bulunabilir, TSE tarafından uygun görülen metodoloji oluşturma, güncelleme ve uyarlama çalışmalarını onaylar.
Kayıt Sistemine Üst Düzey Erişim: TR KDS projelerinin kayıt altına alındığı ve izlendiği Türkiye Karbon Denkleştirme Kayıt Sistemi üzerinde yönetici erişimi Başkanlıkta bulunur. Bu erişim, sistemin genel politika uyumu açısından merkezi gözetimi mümkün kılar.
Yıllık bazda üretilen ve itfa edilen karbon kredisi miktarı Başkanlık resmi internet sayfasında yayımlanır.
Türk Standartları Enstitüsü (TSE)
Türk Standartları Enstitüsü (TSE), TR KDS'nin teknik ve operasyonel altyapısını kurmak ve işletmekle yetkilidir. Görev alanı geniş ve sistemin bel kemiğini oluşturmaktadır:
Metodoloji Geliştirme ve Yayınlama: TR KDS’ye özel karbon kredisi üretim metodolojilerini geliştirir, yayınlar, gerektiğinde günceller veya revize eder.
Kayıt Sisteminin Kurulumu ve İşletilmesi: Türkiye Karbon Denkleştirme Kayıt Sistemi’nin dijital ve prosedürel altyapısını oluşturur, etkin ve şeffaf bir şekilde işletir.
Tüm Süreçleri Tanımlar: Proje başvurusundan, geçerli kılma ve doğrulama süreçlerine (validation-verification), Turkuaz Kredilerin itfasına (retirement) kadar tüm teknik süreçler ve gereklilikler TSE tarafından tanımlanır.
TSE, böylelikle TR KDS’nin hem standart sağlayıcısı hem de operasyon yöneticisi pozisyonundadır. Bu, sistemin teknik bütünlüğünü ve işlevselliğini güvence altına alır.
Türk Akreditasyon Kurumu (TÜRKAK)
Türk Akreditasyon Kurumu (TÜRKAK), TR KDS kapsamında faaliyet gösterecek geçerli kılıcı ve doğrulayıcı kuruluşları akredite etmekle yetkilidir. Görevleri:
Akreditasyon Sürecini Yürütmek: Geçerli kılıcı ve doğrulayıcı kuruluşların sistemin gerekliliklerini karşılayıp karşılamadığını değerlendirerek akreditasyon verir.
Kamuoyu Bilgilendirmesi: Akredite edilen ya da akreditasyonu iptal edilen kuruluşları kamuya açık şekilde duyurur ve bu bilgileri Başkanlık ile TSE’ye resmi olarak bildirir.
Kalite Güvencesi Sağlar: Bu yapı, TR KDS’nin şeffaf, izlenebilir ve tarafsız denetime açık şekilde yürütülmesini garanti altına alır.
TÜRKAK tarafından akredite edilen bu kuruluşlar, projelerin veya programların amaçları ile uygulama esaslarının, TR KDS gerekliliklerine uygunluğunu nesnel bir yaklaşımla değerlendirerek geçerli kılma görüşü oluşturur ve bu doğrultuda kapsamlı bir geçerli kılma raporu hazırlar. Aynı zamanda, ilgili projeye ait tarihsel veri ve bilgilerin maddi doğruluğunu ve sistemsel uygunluğunu analiz ederek, doğrulama görüşü sunar ve buna istinaden doğrulama raporunu düzenler.
Süreç Akışı: Projeden Kredinin İtfasına Kadar TR KDS
İşleyişi
1. Başvuru Süreci Program/proje sahibi, TSE tarafından yayımlanacak başvuru usul ve esaslarına göre TR KDS’ye başvurur. TSE, 10 iş günü içinde belgeleri değerlendirir. Olumlu değerlendirilen proje/programlar kayıt bedeli öderler.
2. Geçerli Kılma (Validasyon) Projeler, bağımsız bir “geçerli kılıcı kuruluş” tarafından doğrulandıktan sonra, kayıt sistemine işlenir ve projeye özel bir hesap açılır.
3. İzleme ve Doğrulama (Verifikasyon) Uygulama döneminin ardından, emisyon azaltım/giderim miktarı bağımsız bir “doğrulayıcı kuruluş” tarafından raporlanır.
4. Turkuaz Kredi İhracı (Issuance) Doğrulanan miktar kadar kredi, metodolojide belirtilen dönem için ihraç edilir. Ancak ihraç işlemi Turkuaz Kredi ihraç bedelinin ödenmesiyle aktive edilir.
5. Kredi İşlemleri İhraç edilen Turkuaz Krediler, TSE tarafından işletilen Türkiye Karbon Denkleştirme Kayıt Sistemi (TR KDS) üzerinden:
El değiştirme,
İptal,
Geri çekme,
İtfa
gibi işlemlerle yönetilir.
Zorunlu Piyasa Kullanımı
TR ETS kapsamında yükümlülüğü olan işletmeler, sınırlı da olsa TR KDS kapsamında üretilmiş Turkuaz Kredileri tahsisat teslim yükümlülüklerini yerine getirmede kullanabileceklerdir. Ancak:
Kullanım oranı, Başkanlık tarafından belirlenecek ve dönemsel olarak ilan edilecektir. (Şuanlık %10 ile sınırlı)
Böylece piyasa istikrarı, arza göre fiyat dengesi ve spekülatif hareketlerin önlenmesi sağlanacaktır.
Bu yapı, Turkuaz Kredilerin ETS kapsamında tamamlayıcı bir rol üstlenmesini ve “karbon esnekliği” yaratmasını sağlayacaktır.
Ancak ETS kapsamında denkleştirme amacıyla kullanılan karbon kredilerinin üretim tarihinin üzerinden en fazla 5 yıl geçmiş olması gerekmektedir. Bu düzenleme:
Kredilerin güncelliğini ve çevresel bütünlüğünü korur,
Eski tarihli, düşük etki potansiyeline sahip kredilerin piyasada dolaşımını sınırlar.
Ayrıca Yenilenebilir Enerji Kaynak Garanti Belgesi (YEK-G) ve enerjinin niteliğine dair bilgi veren diğer çevresel etiketleme belgeleri TR ETS kapsamında denkleştirme amacıyla kullanılamaz.
Gönüllü Taahhütlerde Turkuaz Kredilerin Rolü
Sadece zorunlu piyasalar değil, gönüllü taahhütler de bu sistemde önemli bir yer tutuyor. Kuruluşlar, gönüllü taahhütleri kapsamında Turkuaz Kredi kullanmak istediklerinde:
Kullanılan kredi miktarı, TR KDS kayıt sisteminde “itfa” edilerek silinir,
Böylece çift kullanım riski ortadan kalkar ve kredinin değeri korunur.
Bu uygulama, özellikle net sıfır hedefi koymuş şirketler, finansal kurumlar ve ihracatçılar için şeffaflık ve raporlama güvenliği sağlar.
Yönetmelik, kamu kurumlarına açık bir görev tanımı da getiriyor: Gönüllü taahhütlerde Turkuaz Kredi kullanımını teşvik edecek mekanizmaların geliştirilmesi.
Uluslararası Karbon Piyasalarında Türkiye’nin Konumu
Türkiye Karbon Denkleştirme Sistemi (TR KDS), sadece yerli karbon piyasasını düzenleyen bir mekanizma değil; aynı zamanda Türkiye’de geliştirilen projelerin uluslararası karbon piyasalarına entegrasyonunu sağlayan bir çerçeve sunuyor.
Bu entegrasyonun merkezinde ise Başkanlık ve Karbon Piyasası Kurulu tarafından yürütülen “yetkilendirme mekanizması” yer alıyor.
Yetkilendirme Süreci Nasıl İşliyor?
Başkanlık, Karbon Piyasası Kurulu’nun kararı doğrultusunda, TR KDS kapsamında ya da diğer tanınan karbon kredilendirme programları çerçevesinde geliştirilen projelerin kredilerini uluslararası piyasalarda geçerli kılmak üzere yetkilendirme belgesi verir.
Yetkilendirme, tam veya kısmi olabilir ve genellikle teklif çağrısı yöntemiyle yürütülür. Çağrılar Başkanlığın resmi internet sitesinden duyurulur.
Yetkilendirme belgesi verilen projeler, Türkiye Uluslararası Karbon Kayıt Sistemi’ne kaydedilir. Bu, şeffaflık, izlenebilirlik ve uluslararası geçerlilik açısından kilit bir adımdır.
Yetkilendirme belgeleri, belirli bir geçerlilik süresiyle sınırlıdır. Bu süre dışında kalan krediler uluslararası piyasada kullanılamaz.
Yetkilendirilmiş karbon kredileri, Türkiye’nin Ulusal Katkı Beyanı (NDC) içinde yer almaz. Yani çifte sayım önlenir ve bu krediler Türkiye’nin emisyon azaltım hedeflerine dahil edilmeden ihraç edilir. Bu uygulama, Paris Anlaşması’nın 6.2 ve 6.4 maddelerine tam uyum sağlar.
Paris Anlaşması Kredilendirme Mekanizması kapsamında da yetkilendirme belgeleri verilebilir.
Başkanlık tarafından ve Karbon Piyasası Kurulu kararıyla, yetkilendirme belgeleri geri çekilebilir veya kapsamı değiştirilebilir.
Türkiye Uluslararası Karbon Kayıt Sistemi
Türkiye Uluslararası Karbon Kayıt Sistemi, Başkanlık tarafından kurulan ve işletilen merkezi bir veri sistemidir. Bu sistemin temel işlevleri şunlardır:
Türkiye sınırları içerisinde, uluslararası karbon kredilendirme programlarında kayıtlı projelerin takibi
Yetkilendirme belgesi almış projelerin yönetimi
Uluslararası piyasalardan ithal edilen karbon kredilerinin takibi
Türkiye'nin karbon muhasebesinde çifte sayımı önleyen bir kontrol mekanizması kurulması
Bu yapı, Türkiye’nin Paris Anlaşması 6. maddesi kapsamındaki taahhütlerinin yerine getirilmesinde ve ulusal emisyon azaltım hesaplarının doğruluğunda kilit rol oynayacaktır.
Yeni yönetmelik uyarınca:
Türkiye sınırları içinde, TR KDS dışında yürütülen herhangi bir uluslararası karbon kredisi üretim faaliyeti artık Türkiye Uluslararası Karbon Kayıt Sistemi kapsamında kayıt altına alınmak zorundadır.
Halihazırda uluslararası karbon programlarında yer alan projeler, Türkiye Uluslararası Karbon Kayıt Sistemi’nin açılışını takip eden 90 gün içinde,
Henüz uluslararası kayıt almamış projeler ise ilk kayıt tarihinden itibaren 90 gün içinde kayıt olmakla yükümlüdür.
Yönetmelik, Türkiye Uluslararası Karbon Kayıt Sistemi ile uluslararası karbon kredilendirme programları arasında protokollerle bağlantı kurulabileceğini de açıkça düzenlemektedir. Bu sayede:
Veriler karşılıklı olarak senkronize edilebilir,
Türkiye’nin onayı olmadan projelerin yurtdışına kayıt edilmesi önlenebilir,
Küresel kredilendirme mekanizmalarıyla tam uyumlu ama egemenlik koruyucu bir yapı kurulmuş olur.
Geçici Dönem Düzenlemesi: Turkuaz Krediye Giden
Yolda Köprü Kuruluyor
TR KDS'nin altyapısı tamamlanana ve Turkuaz Krediler resmen ihraç edilmeye başlanana kadar, Türkiye’nin karbon piyasasında geçici bir geçiş rejimi yürürlüğe giriyor. Bu geçiş dönemi, hem piyasa devamlılığı açısından hem de proje sahipleri ve yatırımcılar için uyumlanma fırsatı sunuyor.
Geçici Madde 1 kapsamında:
1. Geçici Olarak Uluslararası Karbon Kredileri Kullanılabilir
Karbon Piyasası Kurulu tarafından belirlenen uluslararası karbon kredilendirme programları tarafından üretilmiş krediler, TR KDS kapsamında:
Denklik işlemlerinde (TR KDS Yönetmelik Taslağı Madde 13),
TR ETS’ye dayalı kullanımda (TR KDS Yönetmelik Taslağı Madde 14),
Gönüllü taahhütlerde (TR KDS Yönetmelik Taslağı Madde 15)
geçici olarak kullanılabilecektir. Bu, piyasada oluşabilecek boşlukları engellerken, projelerin ilerlemesini ve kredilendirilmesini mümkün kılacak.
Hatırlatma: Türk Emisyon Ticaret Sistemi Mevzuatına göre 2028 den itibaren (Birinci Uygulama Dönemi’nde) karbon kredileri kullanıma açılacak.
2. Protokollerle Resmiyet Kazandırılır
Başkanlık, bu geçici dönemde kullanılacak karbon kredilendirme programları (Gold Standard, Verra, ICR vb.) ile resmî protokoller imzalayabilir. Böylece hem uygulama güvenliği sağlanır hem de Türkiye'nin kendi sistemine paralel geçici bir kontrol mekanizması kurulmasına olanak tanır.
3. Sadece Türkiye İçinde Gerçekleşen Projeler Geçerli Olacak
Uluslararası karbon piyasalarından seçilen krediler geçici olarak kullanılabilse de, sadece:
Türkiye Cumhuriyeti sınırları içinde,
Gerçek bir sera gazı emisyon azaltımı/giderimi gerçekleştirmiş projeler
geçici kapsama alınabilir.
Sonuç: Projenizin Karbon Kredilerine Ne Olacak?
Mevcut karbon kredilerinin karbon kredilerinin üretim tarihinin üzerinden en fazla 5 yıl geçmiş olması gerekmekte olduğundan ve ETS 1. Uygulama dönemi 2028 yılından itibaren başlayacağından dolayı 2023 yılından itibaren üretilen karbon kredileri ulusal denkleştirme yükümlülüklerinde kullanıleceği yorumu yapılabilir.
Ancak, bu tarihten önceki yıllara ait karbon kredilerinin ulusal denkleştirme sistemine entegre edilmesi mümkün olmayacaktır. Bu nedenle, ilgili kredilerin yurt dışı gönüllü karbon piyasalarına yönlendirilmesi gerekecektir. Bu sürecin yürütülebilmesi için ise, yetkili mercilerden gerekli yetkilendirme belgelerinin temin edilmesi gerekeceği öngörülüyor.
2028 sonrası dönemde oluşturulacak yeni karbon kredileri ise Türkiye'deki ulusal sistem kapsamında, hem %10 oranındaki denkleştirme yükümlülüklerinde hem de gönüllü karbon piyasalarında değerlendirilebilecektir. Bu durum, kredilerin esnek kullanımına imkân tanıyarak yatırımcılar için çift yönlü bir değer yaratacaktır.
Ayrıca, gelecekte ihtiyaç duyulması halinde, uluslararası akreditasyona sahip karbon kredisi programları tarafından üretilen karbon kredilerinin, ulusal "Turkuaz Krediler" sistemine geçişi de gündeme gelebilecektir. Bu geçiş, Türkiye’nin karbon piyasasında uluslararası uyumunu ve entegrasyonunu güçlendirecek önemli bir adımdır.
Türk Emisyon Ticaret Sistemine ve TR KDS’ye dair akıllarda oluşan çoğu soru işareti önümüzdeki dönemde yayımlanması beklenen uygulama usul ve esasları ile netlik kazanacaktır. Metodoloji Geliştirme ve Değerlendirme Usul ve Esasları, Başkanlık ve Türk Standartları Enstitüsü (TSE) tarafından belirlenerek piyasaya yön verecektir. Türkiye Karbon Denkleştirme Kayıt Sistemi kapsamındaki hesap ve işlem türlerine dair detaylar TSE tarafından açıklanacakken; uluslararası karbon piyasalarında kullanılacak krediler için gerekli yetkilendirme belgeleri, bu belgelerin başvuru süreçleri, katkı payları ve ücretlendirme mekanizmaları Başkanlıkça yayımlanacak usul ve esaslar çerçevesinde şekillenecektir. Son olarak, geçerli kılma ve doğrulama süreçlerine dair tüm teknik esaslar ve doğrulayıcı kuruluşların yapısal çerçevesi, TSE’nin yayımlayacağı usul ve esaslar ile düzenlenecektir.
İklim Kanunu'nun tamamını okumak için tıklayınız.
ETS Yönetmelik Taslağı'nın tamamını okumak için tıklayınız.
Karbon Kredilendirme ve Denkleştirme Yönetmeliği Taslağı'nın tamamını okumak için tıklayınız.
Goldstein Carbon olarak, hem ulusal hem de uluslararası karbon piyasalarındaki mevzuat gelişmelerini yakından takip ediyor ve sizinle paylaşmaya devam ediyoruz. Yeni döneme geçişte oluşacak fırsat ve riskleri öngörerek güvenilir bir danışmanlık hizmeti sağlıyoruz.