COP30 Çıktıları: COP31’e Doğru Yeni İklim Gündemi

COP30 Belém, iklim eylemi tarihinde müzakerelerden ziyade uygulamaya odaklanan yeni bir dönemin başlangıcını işaret etti. Konferans, somut sonuçlar elde etme ve taahhütleri gerçeğe dönüştürme kararlılığıyla şekillenmiş, "uygulama COP'u" kimliğini güçlü bir şekilde ortaya koydu. İki hafta boyunca öne çıkan temel sonuçlar şunlardır: 

• Uygulama Odaklı Yapı: Konferans, Küresel Değerlendirme Raporu'na paralel olarak altı ana eksende yapılandırılan Eylem Gündemi ve 117 adet Çözümleri Hızlandırma Planı (PAS) ile hedefleri somut projelere dönüştürmüştür. Bu yapı, ilerlemeyi ölçülebilir ve şeffaf kılmayı amaçlamaktadır. 

• Finansal Seferberlik: Kayıp ve Zarar Fonu'nun (FRLD) hızla faaliyete geçmesi, Çok Taraflı Kalkınma Bankalarının 26 milyar dolarlık uyum finansmanı taahhüdü, FINI Girişimi ile 2028'e kadar hedeflenen 1 trilyon dolarlık uyum projesi hattı ve Bakü-Belém Yol Haritası kapsamındaki yıllık 1,3 trilyon dolarlık mobilizasyon hedefi gibi rekor düzeyde finansal taahhütler açıklandı. 

• Doğa Merkezli Yaklaşım: Özellikle ikinci hafta, ormanlar, okyanuslar ve biyoçeşitliliğin korunmasının iklim eyleminin ayrılmaz bir parçası olduğu vurgulandı. Tarihin en büyük orman finansman mekanizması olan 5,5 milyar dolarlık Tropical Forest Forever Facility (TFFF) ve 1,7 milyar dolarlık Arazi Mülkiyeti Taahhüdü gibi girişimler bu yaklaşımın somut örnekleridir. 

• İnsan Odaklı ve Adil Dönüşüm: Konferans, iklim eyleminin merkezine insanı yerleştirmiştir. Belém Sağlık Eylem Planı (BHAP), Yeni Ekonomi İçin İş ve Beceri Küresel Girişimi, Yerli Halkların liderliğinin tanınması ve gençlerin rekor katılımı, dönüşümün adil, kapsayıcı ve toplumun tüm kesimlerinin refahını gözeten bir şekilde yürütülmesi gerektiği mesajını verdi. 

• Çok Düzeyli Yönetişim ve Yerel Eylem: Ulusal hükümetlerin yanı sıra şehirlerin, yerel yönetimlerin ve toplulukların rolü ön plana çıkarıldı. CHAMP Koalisyonu'nun operasyonel hale gelmesi ve Küresel Mutirão (Kolektif Çaba) vizyonu, iklim eyleminin tabandan tavana yayılan bir hareket olduğunu gösterdi.

Birinci Hafta Değerlendirmesi: Uygulama ve Adil Dönüşümün Temelleri 

COP30'un ilk haftası, teknoloji, finans, sanayi ve sosyal kapsayıcılık alanlarında atılan somut adımlarla, konferansın "uygulama" odaklı kimliğinin temelini attı. Bu dönemde, iklim eyleminin farklı sektörlere nasıl entegre edileceğine dair net çerçeveler ve finansal taahhütler ortaya konuldu. 

Teknoloji, İnovasyon ve Tarımsal Dirençlilik 

İlk hafta, teknolojinin iklim uyumunu ve dayanıklılığı artırmadaki kritik rolünü vurgulayan önemli girişimlere sahne oldu. 

• Dijital İklim Çözümleri: Gelişmekte olan ülkelerin kendi çözümlerini geliştirmelerini desteklemek amacıyla Green Digital Action Hub ve AI Climate Institute duyuruldu. 

• Tarımda İnovasyon: Gates Vakfı'nın Sahra Altı Afrika ve Güney Asya'daki çiftçiler için 1,45 milyar dolarlık fonu ve pirinç üretiminden kaynaklanan metan emisyonlarını azaltmak için Küresel Metan Merkezi'nin 30 milyon dolarlık kaynağı öne çıktı. 

• Açık Kaynaklı Yapay Zekâ: Tarım için geliştirilen ilk açık kaynaklı yapay zekâ modelinin, 2028'e kadar 100 milyon çiftçiye uyum araçları sağlaması hedefleniyor. 

Finansal Mekanizmaların Harekete Geçirilmesi 

Adil bir dönüşümü finanse etmek amacıyla yeni ve güçlendirilmiş mekanizmalar duyuruldu. Bu adımlar, özellikle gelişmekte olan ülkeler için finansmana erişimi kolaylaştırmayı hedefleniyor. 

Sektörel Dönüşüm: Enerji, Sanayi ve Ulaşım 

Fosil yakıtlardan uzaklaşma ve yeşil sanayileşme konuları, somut eylem planları ve taahhütlerle uygulama aşamasına geçti. 

• Sürdürülebilir Yakıtlar: Belém 4X Taahhüdü ve Geleceğin Yakıtları Eylem Planı, 2035'e kadar sürdürülebilir yakıt kullanımını dört katına çıkarması hedefleniyor. 

• Yeşil Sanayileşme: 30'dan fazla hükümetin desteklediği Küresel Yeşil Sanayileşme Belém Bildirgesi kabul edildi. “Mission Possible Partnership”, temiz sanayi alanında 140 milyar dolarlık yatırım hacmine ulaştı. 

• Şebeke ve Depolama: Küresel Şebekeler ve Depolama Koordinasyon Konseyi kurulmuş, ADB ve Dünya Bankası ASEAN Güç Şebekesi için 12,5 milyar dolarlık finansman açıkladı. 

• Fosil Yakıtlardan Uzaklaşma: CETP girişimi, uluslararası kamu finansmanını %75 azaltarak 31 milyar dolarlık yüksek karbonlu yatırımı engelledi. 

İnsan Odaklı Eylem ve Sosyal Kapsayıcılık 

İlk hafta, iklim dönüşümünün merkezine insanı, sağlığı, eğitimi ve adaleti yerleştiren bir dizi önemli etkinliğe ev sahipliği yaptı. 

• İstihdam ve Beceriler: Yeni Ekonomi İçin İş ve Beceri Küresel Girişimi, iklim dönüşümünün önümüzdeki on yılda 650 milyondan fazla yeni istihdam yaratma potansiyelini vurguladı. 

• Sağlık ve Refah: Brezilya ve DSÖ ortaklığında geliştirilen Belém Sağlık Eylem Planı (BHAP), 300 milyon dolarlık başlangıç yatırımıyla duyuruldu. 

• Adalet ve Haklar: COP tarihinde ilk kez düzenlenen "Adalet Günü", Belém Hâkimler Bildirgesi'nin kabulüyle sonuçlanmış ve iklim yönetişiminde etik ve hesap verebilirliği vurguladı 

• Katılımcılık: Konferans, son üç yılın en yüksek genç katılımına sahne olmuş ve Yerli Halkların atalara dayalı bilgisinin iklim politikalarına entegrasyonu için yeni taahhütler verildi 

İkinci Hafta Değerlendirmesi: Doğa ve Topluluk Odaklı Eylem 

İkinci hafta, iklim eyleminin başarısının doğayı, ekosistemleri ve bu ekosistemleri koruyan yerel toplulukları merkeze almaktan geçtiği mesajını verdi. Taahhütlerin uygulamaya döküldüğü bu dönemde, ormanlar, okyanuslar, arazi hakları ve gıda sistemleri ön plana çıktı. 

Ormanlar, Arazi Hakları ve Biyoekonomi 

Doğa tabanlı çözümlerin finansmanı ve yönetişimi konusunda adımlar atıldı. 

• Tropical Forest Forever Facility (TFFF): Dünyanın en büyük orman finansman mekanizması olarak faaliyete geçirildi. Fonun %20'si doğrudan Yerli Halklara ve yerel topluluklara (IPLC) tahsis edildi. 

• Biyoekonomi ve Yangın Yönetimi: G20 ilkelerini eyleme dönüştürmeyi amaçlayan Bioeconomy Challenge platformu ve 10 milyon hektardan fazla alanda erken uyarı sistemlerini genişletecek Küresel Yangın Yönetimi Merkezi başlatıldı. 

Okyanuslar, Gıda Sistemleri ve Tarım 

Okyanus sağlığından gıda güvenliğine kadar geniş bir yelpazede, ekosistemlerin korunmasını ve sürdürülebilir kullanımını hedefleyen girişimler duyuruldu. 

• Okyanus Eylemi: 17 yeni ülke Blue NDC Challenge'a katılmış, One Ocean Partnership ise Rejeneratif Mavi Ekonomi için 20 milyar dolar harekete geçirmeyi hedefleyen bir küresel ağ kurdu. 

• Tarım ve Gıda Sistemleri: Bozulmuş tarım arazilerini restore etmeyi amaçlayan bir COP30 mirası olarak RAIZ İnisiyatifi başlatıldı. Aile çiftçiliğini merkeze alan TERRA ve su ürünleri sistemlerini destekleyen PAS planları duyuruldu. 

• Gübre Emisyonları: Belém Gübre Bildirgesi, düşük emisyonlu gübreler için standartlar ve dijital araçlar sunarak tarım kaynaklı emisyonları azaltmayı hedefliyor. 

Topluluk Liderliği ve Kapsayıcılık 

İkinci hafta boyunca, iklim eyleminin en ön saflarında yer alan toplulukların liderliği ve bilgeliği vurgulanmıştır. 

• Yerli ve Geleneksel Topluluklar: TFFF gibi fonlarda yönetişim dersleri ve atalara dayalı bilginin adaptasyon süreçlerine entegrasyonu konuları ele alındı. 

• Kadınların Rolü: Brezilya, İklim Acil Durumlarında Kadın ve Kız Çocuklarının Liderliğini Teşvik Etme Protokolü'nü sunarak cinsiyet eşitliğinin dayanıklılık için temel olduğunu teyit edildi. 

• Gençlik ve Kırılgan Gruplar: 100'den fazla ülkeden genç liderleri bir araya getiren Gençlik Liderliğindeki İklim Forumu, adalet ve iklim finansmanı çağrılarını yineledi. Afro-kökenli halkların liderliği, Brezilya'nın Ulusal Siyah Bilinç Günü'nde özel olarak onurlandırıldı. 

Eylem Gündemi ve Küresel Seferberlik: Temel Sonuçlar 

COP30, dağınık girişimleri tek bir çatı altında toplayan ve ilerlemeyi sistematik olarak izlemeyi hedefleyen iki ana çerçeve sunmuştur: Eylem Gündemi ve Küresel Mutirão. 

• Yeniden Tanımlanan Eylem Gündemi: COP30 Başkanlığı ve İklim Şampiyonları, 480'den fazla girişimi, Küresel Değerlendirme Raporu ile uyumlu 117 Çözümleri Hızlandırma Planı (PAS) altında birleştirmiştir. Bu planlar, altı ana eksende somut ilerleme sağlamayı amaçlamaktadır: 

1. Enerji, Sanayi ve Ulaşımın Dönüşümü

2. Ormanlar, Okyanuslar ve Biyoçeşitliliğin Korunması 

3. Tarım ve Gıda Sistemlerinin Dönüşümü 

4. Şehirler, Altyapı ve Su 

5. İnsani ve Sosyal Gelişme 

6. Etkinleştiriciler ve Hızlandırıcılar 

• Küresel Mutirão (Kolektif Çaba): İklim eylemine insan merkezli bir vizyon getiren bu çerçeve, topluluk temelli ve tabandan yükselen çözümleri teşvik etmiştir. Küresel Etik Değerlendirme Raporu'nun yayımlanması ve 3,5 milyar insanı aşırı sıcaklardan korumayı hedefleyen Beat the Heat Drive girişimi bu vizyonun parçalarıdır. 

COP31'e Yönelik Süreçler 

COP30 kapsamında atılan adımlardan biri, iklim eyleminin güvenilirliğini ve toplumsal desteğini güçlendirmeye yöneliktir. Bu bağlamda, iklim değişikliğiyle ilgili dezenformasyonla mücadele etmek amacıyla Bilgi Bütünlüğü Bildirgesi yayımlanmıştır. Bu bildirgenin bir parçası olarak, konuyla ilgili diyaloğu ve iş birliğini sürdürmek üzere COP31'e kadar devam edecek bir Diyalog Yuvarlak Masası başlatılmıştır. Bu süreç, bir sonraki konferansa kadar bilgi bütünlüğü konusundaki küresel çabaları canlı tutmayı hedeflemektedir. 

COP31, 2026 yılında Antalya, Türkiye’de düzenlenecek. Liderler Zirvesi’nin ise İstanbul’da yapılması planlanıyor. Resmî ev sahipliği Türkiye’ye; çalışma döneminin başkanlığı ise bu kez Adelaide’yi aday gösteren Avustralya tarafından üstlenilecek yani Türkiye ev sahibi, Avustralya ise müzakereleri yönetecek. 

Özellikle kalkınmakta olan ülkelerin finansman ihtiyaçları, adil finansman mekanizmaları ve kapsayıcı iklim adaleti konuları Türkiye’nin çağrısı satırlarına yansıma potansiyeli taşıyor. COP31, Türkiye’nin ulusal taahhütlerini (NDC) güncellemeleri, yeşil dönüşüm projeleri, karbon fiyatlama/ETS, doğa temelli çözümler ve AB & Global Yeşil Finans trendleri ile uyum sağlaması için stratejik bir katalizör olabilir.